Türkiye cumhurbaşkanı ve milletvekili seçimleri için bu Pazar sandığa gidiyor. Demokratik ülkelerin en önemli hakkı olan seçme ve seçilme Cumhuriyet ile yönetilen ülkelerin de temel bileşenidir. Halk iradesinin sandığa yansıdığı, ulus egemenliğinin vazgeçilmezi olan seçimlerde halk istediğini seçecek; kendini yönetecek vekilleri ve cumhurbaşkanını meclise gönderecek. Cumhuriyet’in ilanının 100. yılına giderken günümüzden tam bir asır önce yaşadığımız Kocaeli’yi temsilen seçilen vekilleri bu hafta köşeme taşıyacağım.
1923 Türkiye genel seçimleri, 28 Haziran 1923 tarihinde 2. dönem milletvekillerini belirlemek için yapılmış Türkiye'nin ilk genel seçimleridir. Milli Mücadele yıllarında 23 Nisan 1920 tarihinde kurulan Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM), ülkeyi düşman işgalinden ve bağımsızlığı elde etmek amacıyla kurulmuştur.
Cumhuriyetin kurulma çalışmalarının gerçekleştiği dönemin ardından mecliste karşılaşılan bazı siyasi anlaşmazlıklar, yönetim sisteminin değişmesine karşı olan meclis üyeleri ve devlet adamlarının görevden alınması gibi durumlar nedeniyle 1. Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin yenilenmesi üzerine bir karar vermek için meclis seçime gitmiştir. Bu kararın ardından 23 Nisan 1923 tarihinde yani TBMM 3. yıldönümünde 2. Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin açılmasına dair seçim yapılmıştır. 23 Ağustos 1923 tarihinde yapılan seçim sonucu yeni meclis oluşturulmuş, 11 Ağustos 1923 tarihinde de faaliyete geçmiştir. Seçimlerden sonra vekil sayısındaki artışla 1.TBMM binası yeterli gelmeyince meclis binası olarak düzenlenmiş ve Ulus’taki bina 18 Ekim 1924 tarihinde hizmete açılmıştır.
1.TBMM 1920 senesinde açıldığında Kocaeli’yi temsil eden vekiller de var idi. Altı vekilin yer aldığı meclisteki isimlerin bazıları daha sonra ki dönemlerde yine bu listelerde yer almıştır. Ardından gelen meclise 2. Dönem denmektedir. Meclisin açılmasından birkaç ay sonra Cumhuriyet de ilan edilmiş ve benzer şekilde bu meclis birçok önemli hadiseye imza atmıştır. Buradakiler Cumhuriyet’in ilk vekillerinin mecliste temsil edildiği kişilerden oluşmaktadır.
1923’teki seçimlerle birlikte 331 vekil mecliste yer almıştır. Bunlardan altısı Kocaeli milletvekilidir. Dijital ortamda erişime açılan TBMM Arşivi’nde ve daha önce yayınlanan TBMM albümlerindeki bilgilere baktığımızda bu isimler; Ahmet Şükrü Bey, Mustafa Bey, Mehmet Ragıp, Saffet Arıkan, İbrahim Tolon ve İbrahim Süreyya’dır. Bunlar arasında en çok oy ile seçilen İbrahim Süreyya Bey’dir ki 488 oy almıştır. Bu isimlerden sadece Mehmet Ragıb Bey İzmit doğumlu olup diğerleri İstanbul, Zonguldak, Erzincan, Adapazarı, Kastamonu’da dünyaya gelmiştir.
Meclis Kütüphanesi tarafından erişime açılan vekillere ait kendi el yazısı ile doldurulan belgelerde onların hayatı hakkında detaylı bilgilere ulaşmaktayız. Bu yazımda dijitaldeki belgeleri çevirerek özet bilgi vermeye çalıştım. 1920’de Dr. Mazhar (Germen) Bey tarafından kurulan kütüphane, aynı sene oluşturulan komisyonla TBMM Kütüphanesi resmen kurulmuştur. Buradaki kayıtlardan yola çıkarak, geçtiğimiz sene dijitalleştirilerek sanal ortama aktarılan vekillere ait tercüme-i hal belgelerini günümüz Türkçesine çevirdiğim; doğum tarihlerine göre sıralı altı isim hakkındaki bilgileri sizlerle paylaşmak isterim.
Mustafa Kerem
Mustafa Bey, Keremzade Hacı Ali Bey'in oğludur. 1874 senesinde Adapazarı'nda dünyaya gelmiş, asker kökenli bir milletvekilidir. 458 oy ile vekil seçilmiştir. 10 Temmuz 1923 tarihinde mazbatasını almış, 11 Ağustos sene 1923’te meclise girmiştir. Topçu mektebinden mülazım-ı evvel (üsteğmen) olarak diploma almıştır. Akdeniz ve Karadeniz boğazlarında bölük ve tabur kumandanı olarak bulunmuştur.
Ahmet Şükrü Bayındır
Ahmet Şükrü Bey, 1875 doğumlu olup Kastamonuludur. Baba adı Hüseyin'dir. Memuriyetten gelen Ahmet Şükrü Bey, daha önce Trabzon valiliği yapmıştır. 447 oy ile seçilmiş ve 10 Temmuz 1923’te mazbatasını almış, 13 Eylül 1923’te meclise girmiştir.
İlk ve lise öğretimini Kastamonu'da tamamlamıştır. Mülkiyeyi Trabzon'da bitirmiştir. Selanik'te lise muavinliği yanında tarih ve hesap derslerine girmiş bir öğretmendir. Öğretmenlikten istifasından sonra İşkodra’da kâtiplik yapmıştır. Bu görevleri dışında Hicaz Demiryolu Nazırlığı Kâtip ve Murakıbı, İstanbul Dârü’l-hayır Muhasebe Memur Yardımcısı, Bursa İdadisi 2. Müdürü, Selanik Hukuk Mektebi Müdürü, Selanik Maarif Müdürü, Siroz ve Saruhan Mutasarrıfı, Çisleri Bakanlığı Muhaberat Umum Müdürü, Maarif Bakanı. Ayrıca Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın kurucu üyesidir.
İbrahim Tolon
İbrahim Bey, 1876 senesinde Karadeniz Ereğlisi'nde doğmuştur, baba adı Hurşit'tir. Jandarma olan İbrahim Bey, vekillikten önce jandarma zabit mektebi müdürü olarak çalışmıştır.
Mazbatası 10 Temmuz sene 1923 tarihlidir, 457 oy ile vekil olmuştur. 12 Ağustos 1923 tarihinde meclise girmiştir. Bidayet ve askeri rüştiye, idadi ve harbiye mektepleri tahsillerini tamamladıktan sonra 18 Ocak 1910 tarihinde Harbiye Mektebi'nden piyade mülazım-ı sani (teğmen) olarak bitirmiştir. Sırasıyla mülazım-ı evvel, yüzbaşı, binbaşı rütbeleri verilmiştir.
Safvet Arıkan
Safvet Bey, 7 Ocak 1808 tarihinde Erzincan'da doğmuştur, babasının adı Ziya'dır. Asker kökenli olan Safvet Bey, Moskova ataşemiliterliği yapmıştır. 457 oy ile mebus seçilmiş, 11 Ağustos 1923 tarihinde meclise girmiştir. 1910 senesi Ağustosunda Erkan-ı Harbiye Mektebi'nden yüzbaşı olarak çıkmıştır. Bu tarihten 16 Mart 1920’de İstanbul'un işgaline kadar askerlik mesleğini farklı yerlerde sürdürmüştür. İşgal sırasında İstanbul’dan firar ederek karayolu ile Ankara’ya geçmiştir. Bundan sonra ise Moskova'da görevde bulunmuş ardından Ankara’ya dönmüş ve ardından vekil olarak meclise girmiştir.
İbrahim Süreyya Yiğit
İbrahim Süreyya Bey, Doktor Servet Bey'in oğludur. 1881 senesinde İstanbul'un Üsküdar ilçesinde doğmuştur. Mülkiye memurlarından olan İbrahim Bey, birinci mecliste Saruhan vekilliği daha evvel İzmit mutasarrıflığı yapmıştır. 10 Temmuz 1923’te mazbatası onaylanmış, 488 oy ile 11 Ağustos 1923’te meclise girmiştir. Yenice’de kaymakam iken İtalya harbi çıkınca kaymakamlıktan istifa ederek gönüllü olarak Afrika'ya gitmiştir. Derne'de askerlik vazifesini yapmıştır. Buradan geldikten sonra İstanbul polis müdüriyetinin tahrirat dairesinde bulunmuştur. Buradan sonra Çatalca, Gelibolu, Kırkkilise, Karesi'de mutasarrıflık yapmış ve ardından İzmit'te mutasarrıf olmuştur. Mütarekeden sonra İzmit’ten azledilmiş ve Anadolu'ya geçerek Atatürk'ün yanında yer almıştır. Erzurum ve Sivas Kongreleri ile Heyet-i Temsiliye'de bizzat bulunmuştur.
Mehmet Ragıb Akça
Mehmet Ragıb Bey, 1887 senesinde İzmit'te doğmuş olup babasının adı İsmail'dir. Mesleği avukat olan Mehmet Ragıb Bey’in vekillikten önceki işi de budur. 449 oy ile vekil seçilmiştir. 13 Aralık 1926'da mazbatasını almış, 25 Aralık 1926'da meclise girmiştir. 326 senesinde İstanbul hukuk mektebinden çıkmış, Aralık 1910'dan 15 Mayıs 1913 tarihine kadar müdde-i umumilik (savcı) yapmıştır.
Birinci dünya savaşının ilanıyla zorunlu hizmete tabi tutulan Mehmet Ragıb Bey, İstanbul İhtiyat Zabit Mektebine girmiştir. Burada zabit vekili olduktan sonra üçüncü ordu emrine sevk edilmiştir. Böylece Suşehri, Niksar, Erzurum, Tokat talimgâhlarında ve bilahare ikinci ordu emrindeki Malatya talimgâhında bulunmuştur. Harbin bitişinden sonra Tekirdağ bidayet hâkim muavini olarak çalışmıştır. Vekil olduktan sonra Cumhuriyet Halk Fırkası'nın İzmit'te teşkilatlanmasında, İzmit merkez kazası idare heyetinde ve İzmit belediyesi azalıklarında yer almıştır.
Altı vekile dair verdiğimiz bilgilerin özetlenmiş halini sizlere sunmaya çalıştım. Her bir ismin o dönem Milli Mücadele’de etkin isimler olduğunu da verilen bilgilerden anlamaktayız. TBMM tarafından çıkarılan albümlerde buradaki vekillere ait bilgilerin biraz daha fazlasını bulabilirsiniz. Burada yazıyı fazla boğmamak için özet ile yetinmek zorunda kaldım. Ancak bu kişilere ait Osmanlı Türkçesi ile ve kendi el yazısıyla doldurulan biyografik bilgilere TBMM Kütüphanesi’nin web sayfasındaki arşiv bölümünde yer alan “Milletvekili Mazbata ve Tanıtma Formları” kısmından fotoğrafları ile birlikte erişilebilmektedir. Yazımızdaki milletvekili fotoğrafları, daha net olduğu için TBMM’nin bu albüm kitabından alınmıştır.
Bir asır öncesine ait bu seçimlerle mecliste yer alan isimler 1927 senesine kadar Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna ve ilerlemesine yönelik çok önemli çalışmalara imza atmıştır. Türkiye’nin ilerlemesi yolunda, bu mecliste vekillerin aldığı kararlar Türkiye’deki daha demokratik bir yönetimin de oluşmasına zemin hazırlamıştır. Başta da söylediğimiz üzere demokrasinin gereği olarak yüz yıl sonra tekrar sandığa giderek, Cumhurbaşkanı ve 28. Dönem milletvekilleri için tekrar seçimimizi yapacağız. Cumhuriyetimizin ikinci yüzyılında; 14 Mayıs’ta yapılacak bu seçimin, Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün de altını çizerek ifade ettiği “Türkiye’nin muasır medeniyetler seviyesine çıkması” yolunda büyük bir atılım ve ilerleme olmasını can-ı gönülden arzu eder, seçim sonuçlarının ülkemiz ve tüm dünya için hayırlara vesile olmasını dilerim. Kalın sağlıcakla…
Kaynaklar:
https://www.tbmm.gov.tr/MazbataAramaSonuc (Erişim tarihi:01.05.2023)
Kazım Öztürk, Türk Parlamento Tarihi: TBMM II. Dönem 1923-27, TBMM Vakfı Yayınları, 1995:Ankara.
TBMM Albümü 1920-2010: 1920-1950, Türkiye Büyük Millet Meclisi Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları, 2. baskı, cilt 1, Ankara: 2010.
